Επιμέλεια: Μιχάλης Πολυδώρου
Μαύρ’ είν’ η νύχτα στα βουνά
Δεν δίνουμε κουπόνι
Τα βρήκαμε πολύ στενά
Και ρίχνουμε κανόνι
Και τι κανόνι! Όχι, δεν είναι τραγούδι της ένδοξης εποποιϊας στα βουνά της Πίνδου. Είναι ένα σατιρικό ποίημα που δημοσίευσε ο ποιητής Ευάγγελος Κουσουλάκος, με το ψευδώνυμο «Πελαργός», τέσσερις ημέρες μετά την ιστορική φράση του Χαριλάου Τρικούπη « Δυστυχώς, επτωχεύσαμεν», την 1η Δεκεμβρίου 1893 με το παλαιό ημερολόγιο.
Είναι η πιο "διάσημη" πτώχευση της ελληνικής οικονομίας, αλλά δεν είναι η μόνη. Προηγήθηκαν δύο και ακολούθησε μια, τουλάχιστον μέχρι στιγμής. Τότε ήταν ο ΔΟΕ, τώρα η Κομισιόν και το ΔΝΤ. Ποιος είναι ο…κύριος ΔΟΕ. Ο Διεθνής Οικονομικός Ελεγχος, το ΔΝΤ του 19ου αιώνα. Όπως και σήμερα έτσι και τότε, η Ελλάδα δεν μπορούσε να αποπληρώσει τα χρέη της και τέθηκε υπό τη «στενή επιτήρηση» των πιστωτών της.
H ιστορία της Ελλάδας κοινωνική, οικονομική, πολιτική είναι η ιστορία του δημοσίου χρέους, όπως εγραφε πριν από 80 χρόνια ο καθηγητής Ανδρέας Ανδρεάδης και σημειώνει σε άρθρο του στο Βήμα ο Γιώργος Ρωμαίος.
Oι πρώτες πτωχεύσεις του 1827 και του 1843
Το ελληνικό κράτος ήταν βουτηγμένο στα χρέη, πριν ακόμη συσταθεί, από την εποχή της επανάστασης, με την …ευγενική χορηγία βέβαια των προστάτιδων δυνάμεων και δη των Αγγλων που προθυμοποιήθηκαν να ενισχύσουν το αγώνα, αλλά και τις τσέπες των μεγαλοτραπεζιτών. Σας θυμίζει τίποτα;
Τα πρώτα δύο δάνεια συνάπτονται με την Αγγλία το 1824 και το 1825, για την ενίσχυση του στόλου και τις ανάγκες σε πολεμοφόδια μια κρίσιμη φάση της επανάστασης. Να σημειώσουμε ότι η χώρα είχε φθάσει ένα βήμα πριν από τον εμφύλιο. Από τη μια οι αγγλόφιλοι κοτσαμπάσηδες και καραβοκύρηδες με επικεφαλής τους Μαυροκορδάτο και Κουντουριώτη και από την άλλη οι ρωσόφιλοι οπλαρχηγοί με επικεφαλής το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη.
Τα δάνεια τα πήραμε, αλλά λεφτά δεν ήρθαν! Το πρώτο δάνειο είχε ονομαστική αξία 800.000 στερλινών, στην Ελλάδα δεν έφτασαν ούτε τα μισά και συγκεκριμένα 308.000 στερλίνες και πολεμοφόδια αξίας 11.900 στερλινών.
Το δεύτερο δάνειο είχε ονομαστική αξία 2.000.000 στερλινών και πραγματική αξία 1.100.000 στερλίνες. Τι έφτασε στην Ελλάδα; 190.000 στερλίνες. Τα υπόλοιπα θα «φαγωθούν» σε τόκους, έξοδα, μεσιτικά, αλλά και για την ναυπήγηση δυο φρεγατών στην Αμερική και έξι πλοίων στην Αγγλία. Στήνεται ένας χορός με μίζες με τη συμμετοχή και «φιλελλήνων» και τελικά από τα αρχικώς παραγγελθέντα πλοία, μόνο τα μισά θα «ακουμπήσουν» ελληνική θάλασσα και μάλιστα η «Επιχείρησις» παρ ολίγο να βουλιάξει καθώς έσκασαν τα καζάνια. Μαζί «έσκασε» και η οικονομία με την πρώτη ουσιαστική πτώχευση το 1827, λόγω αδυναμίας καταβολής των τοκοχρεολυσίων των δύο πρώτων δανείων.
Θα ακολουθήσει και δεύτερη πτώχευση επί Οθωνος το 1843, οπότε και διεκόπη η εξόφληση των δόσεων άλλου δανείου, ύψους 60.000.000 γαλλικών φράγκων. Που πήγε το δάνειο αυτό, το οποίο είχε συναφθεί το 1832 με την εγγύηση των Μεγάλων Δυνάμεων; Η τρίτη δόση ουδέποτε καταβλήθηκε, αλλά κατακρατήθηκε από τη δανειοδότρια τράπεζα για την εξυπηρέτηση του δανειου. Από τις υπόλοιπες δύο δόσεις, 40 εκ., το 56,8% κατακρατήθηκε στο εξωτερικό, το υπόλοιπο σπαταλήθηκε από την αντιβασιλεία και σε έξοδα του Βαυαρικού στρατού.
«Δυστυχώς επτωχεύσαμεν»
Είπε ή δεν είπε ο Χαρίλαος Τρικούπης την ιστορική αυτή φράση στην συνεδρίαση της Βουλής, την 1η Δεκεμβρίου 1893, με το παλαιό ημερολόγιο. Στα πρακτικά, πάντως, δεν έχει καταγραφεί.
Όπως μας πληροφορεί ο δημοσιογράφος Παντελής Αθανασιάδης, ο ιστορικός Παύλος Καρολίδης αναφέρει ότι η φράση δεν ελέχθη στη τη Βουλή. Ειπώθηκε εκτός βουλής, όταν ο Τρικουπης απευθυνόταν προς τους δανειστές, και η αντιπολίτευση έσπευσε να την αξιοποιήσει: «Ωνόμασα το νομοσχέδιον Περί Πτωχεύσεως, ενώ ο εισαγαγών αυτό υπουργός των Οικονομικών, ωνόμασεν αυτό Περί Υπηρεσίας Εθνικών Δανείων», έλεγε στις 2 Δεκεμβρίου 1893 ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Θεόδωρος Δηλιγιάννης απαντώντας στον πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη. Πάντως, ο Ανδρέας Συγγρός, που την εποχή εκείνη ήταν βουλευτής, στα «Απομνημονεύματά» του, διαβεβαιώνει ότι ο ίδιος ήταν παρών στη συνεδρίαση και άκουσε τη φράση «Δυστυχώς, επτωχεύσαμεν».
Ο Χαρίλαος Τρικούπης γίνεται για πρώτη φορά πρωθυπουργός στις 27 Απριλίου 1875 και κυριαρχεί τα επόμενα 20 χρόνια στο πολιτικό σκηνικό, εκπροσωπώντας την ανερχόμενη αστική τάξη. Θα θέσει σε εφαρμογή ένα μεγάλο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα, με έμφαση στις υποδομές. Αποφάσισε την αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας και την δημιουργία σιδηροδρομικού δικτύου. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ το 1882 υπήρχαν σε λειτουργία μόνο 9 χιλιόμετρα σιδηροδρομικής γραμμής που συνέδεαν την Αθήνα (Θησείο )με το επίνειό της, τον Πειραιά, το 1893 λειτουργούσαν 914 χιλιόμετρα σιδηροδρομικών γραμμών και άλλα 490 ήταν υπό κατασκευή. Για την χρηματοδότηση των έργων πήρε δυο μεγάλα δάνεια και επέβαλε φορολογία στον καπνό και στο κρασί. Η διάνοιξη της Διώρυγας της Κορίνθου επετεύχθη χάρη στον Τρικούπη, ο οποίος και την εγκαινίασε το 1893, ενώ δικό του όραμα ήταν και η ζεύξη Ριου- Αντιρριου που εγινε πραγματικότητα έπειτα από 110 χρόνια, το 2004! Επίσης ο Τρικούπης ενίσχυσε το Βασιλικό Ναυτικό με παραγγελία τριών μεγάλων πλοίων, των θωρηκτών Ύδρα, Σπέτσαι και Ψαρά, για την χρηματοδότηση των οποίων αναγκάστηκε να πάρει και άλλο ένα δάνειο. Επέβαλε όμως και φόρο επί των οικοδομών, και ο Τυπος της εποχής του κολλάει δύο προσωνύμα «Φορομπήκτης» και «Πετρέλαιος».
Ο Τρικούπης θα συνάψει επτά δάνεια με επαχθείς όρους. Από το συνολικό ονομαστικό ποσό των 643.000.000 εκατ. χρυσών φράγκων θα εισπραχθούν μόνο 463 εκατ. Για τα νέα και τα παλαιά δάνεια θα καταβληθούν, τη δεκαετία 1880-1890, τοκοχρεολύσια ύψους 455.000.000 χρυσών φράγκων. Η πρωτόγονη ελληνική οικονομία δεν μπόρεσε να αντέξει, δεν έλειψαν και τα πολιτικά παιγνίδια με το Βασιλιά, την αντιπολίτευση και τους δανειστές και ο Τρικουπης μένει εκτός βουλής το 1895. Χάνει την έδρα του για τέσσερις ψήφους από τον άγνωστο Γουλιμή και αποχωρεί από την πολιτική γεμάτος πίκρα, με την κλασσική φράση «Ανθ' ημών Γουλιμής… Καληνύχτα σας!» Θα επανεκλεγεί στις 17 Μαρτιου 1896, μάλιστα την υποψηφιότητά του την υπέβαλαν πολιτικοί του φίλοι, εν αγνοία του. Δυστυχώς όμως θα τον βρει ο θάνατος λίγες ημέρες αργότερα, στις 30 Μαρτιου, στις Κάννες της Γαλλίας.
Θα ακολουθήσει η ήττα του 1897, στον πολεμο κατά της Τουρκίας, επι Δηλιγιάννη και η χώρα θα οδηγηθεί ένα χρόνο μετά στο ΔΝΤ της εποχης: Τον ΔΟΕ (Διεθνής Οικονομικός Ελεγχος) που θα εισπράττει για λογαριασμό των δανειστών τους φόρους κυριως σε είδη μονοπωλίου (αλάτι, σπίρτα, πετρέλαιο κλπ). Ο Διεθνής Οικονομικός Ελεγχος θα αρθεί ύστερα από 80 χρόνια, το 1978! Μάλιστα, το 1898 όταν αναλαμβάνει ο ΔΟΕ, η Ελλάδα θα λάβει νέο δάνειο 150 εκατομμυρίων φράγκων, εκ των οποίων δεν «έμεινε φράγκο». Το 62% καταβλήθηκε ως αποζημίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το 15% για κάλυψη των ελλειμμάτων, το 20% για το κυμαινόμενο χρέος και το 3% στα έξοδα έκδοσης.
Ο Νίκος Μπελογιάννης σημειώνει ότι μετά την τραγωδία του 1897 και τη Συνθήκη που υπεγράφη «....τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας μας περιορίστηκαν, γιατί η Συνθήκη τούτη μας χάρισε τον έλεγχο των ξένων στα οικονομικά μας, τον περίφημο ΔΟΕ. Βάλανε τους Τούρκους να ζητάνε 100.000.000 φράγκα αποζημίωση γιατί διαφορετικά δε θα έφευγαν από τη Θεσσαλία. Και επειδή η Ελλάδα δεν είχε οικονομικά να πληρώσει τα 100 εκατομμύρια φράγκα στην Τουρκία, οι μεγάλες δυνάμεις της πρόσφεραν δάνειο υπό τον όρο ότι η ελληνική κυβέρνηση θα δεχθεί τον ΔΟΕ, και τον δέχθηκε!».
Τέταρτη πτώχευση. Τελευταία;
Στα τέλη του 1929 και ενώ έχει προηγηθεί το κραχ της Wall st ένας έλληνας νεαρός καθηγητής Οικονομίας έγραφε, μάλλον για να χτυπήσει καμπανάκι: «Ολη η Αθήνα ρωτά, υφίσταται οικονομική κρίσις εις την Ελλάδα;». Το όνομα του καθηγητή; Ξενοφών Ζολώτας!
Εξάλλου, εκείνη την εποχή πιο γρήγορα έφθανε το πλοίο από την Αμερική, παρά η ενημέρωση για τις οικονομικές εξελίξεις. Τα πρώτα τηλεγραφήματα θα δημοσιευτούν στον ελληνικό Τύπο σχεδόν μία εβδομάδα μετά τη συνεδρίαση της 24ης Οκτωβρίου, που σηματοδότησε το κραχ της παγκόσμιας οικονομίας.
Η κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου διαβεβαιώνει ότι η ελληνική οικονομία δεν απειλείται από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση, δίνει φραστικές εγγυήσεις για τη «δημόσια πίστη και τις καταθέσεις» και υπάρχει η εντύπωση ότι προχωρά απρόσκοπτα το πρόγραμμα για τη σταθεροποίηση της δραχμής (το μεγάλο στοίχημα) και τα μεγάλα παραγωγικά έργα.
Η διεθνης κρίση αρχιζει όμως να γίνεται ορατή στην πραγματική οικονομία. Πρώτα στη γεωργία. Οι εξαγωγές καπνού και σταφίδας καταρρέουν, οι τιμές κατρακυλούν, η παραγωγή μένει αδιάθετη. Στη συνέχεια περιορίζεται το μεταναστευτικό συνάλλαγμα, αλλά και το ναυτιλιακό συνάλλαγμα. Σε αυτά τα προβλήματα προστίθεται και η κερδοσκοπία με τον χρυσό και το συνάλλαγμα. Σταδιακά κλείνουν και οι στρόφιγγες του εξωτερικού δανεισμού.
Το μεγάλο χτύπημα έρχεται τον Σεπτέμβριο του 1931. Πολλές χώρες εγκαταλείπουν τον «κανόνα του χρυσού» (εξασφάλιση της σταθερότητας της ισοτιμίας των νομισμάτων μέσω της σύνδεσης με τον χρυσό). Η δραχμή εισέρχεται στη δίνη της κρίσης, όταν εγκαταλείπει τον κανόνα και η αγγλική λίρα με την οποία ήταν συνδεδεμένη. Μέσα σε έξι μέρες η Τράπεζα της Ελλάδος έχασε συνάλλαγμα συνολικής αξίας 3,6 εκατ. δολαρίων, σε ένα όργιο κερδοσκοπίας και φυγάδευσης κεφαλαίων στο εξωτερικό.
Η ελληνική χρηματοπιστωτική κρίση θα κορυφωθεί την άνοιξη του 1932, τα αποθέματα σε χρυσό και συνάλλαγμα μειώνονται δραματικά και την Πρωτομαγια του 1932 η κυβέρνηση κηρύσσει «στάση πληρωμών». Η τέταρτη στην ιστορία και τελευταία, μέχρι στιγμής βεβαίως. Ακολούθησε η ήττα του Βενιζέλου, η αυτοεξορία του και ο θάνατός του στο Παρίσι, η πολιτικη αστάθεια και η δικτατορία της 4ης Αυγούστου το 1936, η δικτατορία του Μεταξά.
Από το 1924 μέχρι το 1930 εισέρρευσαν στην Ελλάδα 1,16 δισ. χρυσά φράγκα, εκ των οποίων το 78% ήταν δάνεια. Τα δάνεια χρησιμοποιήθηκαν για την αποκατάσταση των προσφύγων, την εξυπηρέτηση του εξωτερικού δανεισμού, τη σταθεροποίηση της δραχμής και την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας. Συνολικά, από το 1824 έως το 1932 η Ελλάδα δανείστηκε από το εξωτερικό 2,2 δισ. χρυσά φράγκα. Μέχρι το 1932 είχαμε καταβάλει 180 εκατομμύρια περισσότερα από όσα είχαμε δανειστεί και πάλι χρωστούσαμε 2 δις. χρυσά φράγκα! Και η ιστορία συνεχίζεται….
ΠΗΓΗ
Μαύρ’ είν’ η νύχτα στα βουνά
Δεν δίνουμε κουπόνι
Τα βρήκαμε πολύ στενά
Και ρίχνουμε κανόνι
Και τι κανόνι! Όχι, δεν είναι τραγούδι της ένδοξης εποποιϊας στα βουνά της Πίνδου. Είναι ένα σατιρικό ποίημα που δημοσίευσε ο ποιητής Ευάγγελος Κουσουλάκος, με το ψευδώνυμο «Πελαργός», τέσσερις ημέρες μετά την ιστορική φράση του Χαριλάου Τρικούπη « Δυστυχώς, επτωχεύσαμεν», την 1η Δεκεμβρίου 1893 με το παλαιό ημερολόγιο.
Είναι η πιο "διάσημη" πτώχευση της ελληνικής οικονομίας, αλλά δεν είναι η μόνη. Προηγήθηκαν δύο και ακολούθησε μια, τουλάχιστον μέχρι στιγμής. Τότε ήταν ο ΔΟΕ, τώρα η Κομισιόν και το ΔΝΤ. Ποιος είναι ο…κύριος ΔΟΕ. Ο Διεθνής Οικονομικός Ελεγχος, το ΔΝΤ του 19ου αιώνα. Όπως και σήμερα έτσι και τότε, η Ελλάδα δεν μπορούσε να αποπληρώσει τα χρέη της και τέθηκε υπό τη «στενή επιτήρηση» των πιστωτών της.
H ιστορία της Ελλάδας κοινωνική, οικονομική, πολιτική είναι η ιστορία του δημοσίου χρέους, όπως εγραφε πριν από 80 χρόνια ο καθηγητής Ανδρέας Ανδρεάδης και σημειώνει σε άρθρο του στο Βήμα ο Γιώργος Ρωμαίος.
Oι πρώτες πτωχεύσεις του 1827 και του 1843
Το ελληνικό κράτος ήταν βουτηγμένο στα χρέη, πριν ακόμη συσταθεί, από την εποχή της επανάστασης, με την …ευγενική χορηγία βέβαια των προστάτιδων δυνάμεων και δη των Αγγλων που προθυμοποιήθηκαν να ενισχύσουν το αγώνα, αλλά και τις τσέπες των μεγαλοτραπεζιτών. Σας θυμίζει τίποτα;
Τα πρώτα δύο δάνεια συνάπτονται με την Αγγλία το 1824 και το 1825, για την ενίσχυση του στόλου και τις ανάγκες σε πολεμοφόδια μια κρίσιμη φάση της επανάστασης. Να σημειώσουμε ότι η χώρα είχε φθάσει ένα βήμα πριν από τον εμφύλιο. Από τη μια οι αγγλόφιλοι κοτσαμπάσηδες και καραβοκύρηδες με επικεφαλής τους Μαυροκορδάτο και Κουντουριώτη και από την άλλη οι ρωσόφιλοι οπλαρχηγοί με επικεφαλής το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη.
Τα δάνεια τα πήραμε, αλλά λεφτά δεν ήρθαν! Το πρώτο δάνειο είχε ονομαστική αξία 800.000 στερλινών, στην Ελλάδα δεν έφτασαν ούτε τα μισά και συγκεκριμένα 308.000 στερλίνες και πολεμοφόδια αξίας 11.900 στερλινών.
Το δεύτερο δάνειο είχε ονομαστική αξία 2.000.000 στερλινών και πραγματική αξία 1.100.000 στερλίνες. Τι έφτασε στην Ελλάδα; 190.000 στερλίνες. Τα υπόλοιπα θα «φαγωθούν» σε τόκους, έξοδα, μεσιτικά, αλλά και για την ναυπήγηση δυο φρεγατών στην Αμερική και έξι πλοίων στην Αγγλία. Στήνεται ένας χορός με μίζες με τη συμμετοχή και «φιλελλήνων» και τελικά από τα αρχικώς παραγγελθέντα πλοία, μόνο τα μισά θα «ακουμπήσουν» ελληνική θάλασσα και μάλιστα η «Επιχείρησις» παρ ολίγο να βουλιάξει καθώς έσκασαν τα καζάνια. Μαζί «έσκασε» και η οικονομία με την πρώτη ουσιαστική πτώχευση το 1827, λόγω αδυναμίας καταβολής των τοκοχρεολυσίων των δύο πρώτων δανείων.
Θα ακολουθήσει και δεύτερη πτώχευση επί Οθωνος το 1843, οπότε και διεκόπη η εξόφληση των δόσεων άλλου δανείου, ύψους 60.000.000 γαλλικών φράγκων. Που πήγε το δάνειο αυτό, το οποίο είχε συναφθεί το 1832 με την εγγύηση των Μεγάλων Δυνάμεων; Η τρίτη δόση ουδέποτε καταβλήθηκε, αλλά κατακρατήθηκε από τη δανειοδότρια τράπεζα για την εξυπηρέτηση του δανειου. Από τις υπόλοιπες δύο δόσεις, 40 εκ., το 56,8% κατακρατήθηκε στο εξωτερικό, το υπόλοιπο σπαταλήθηκε από την αντιβασιλεία και σε έξοδα του Βαυαρικού στρατού.
«Δυστυχώς επτωχεύσαμεν»
Είπε ή δεν είπε ο Χαρίλαος Τρικούπης την ιστορική αυτή φράση στην συνεδρίαση της Βουλής, την 1η Δεκεμβρίου 1893, με το παλαιό ημερολόγιο. Στα πρακτικά, πάντως, δεν έχει καταγραφεί.
Όπως μας πληροφορεί ο δημοσιογράφος Παντελής Αθανασιάδης, ο ιστορικός Παύλος Καρολίδης αναφέρει ότι η φράση δεν ελέχθη στη τη Βουλή. Ειπώθηκε εκτός βουλής, όταν ο Τρικουπης απευθυνόταν προς τους δανειστές, και η αντιπολίτευση έσπευσε να την αξιοποιήσει: «Ωνόμασα το νομοσχέδιον Περί Πτωχεύσεως, ενώ ο εισαγαγών αυτό υπουργός των Οικονομικών, ωνόμασεν αυτό Περί Υπηρεσίας Εθνικών Δανείων», έλεγε στις 2 Δεκεμβρίου 1893 ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Θεόδωρος Δηλιγιάννης απαντώντας στον πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη. Πάντως, ο Ανδρέας Συγγρός, που την εποχή εκείνη ήταν βουλευτής, στα «Απομνημονεύματά» του, διαβεβαιώνει ότι ο ίδιος ήταν παρών στη συνεδρίαση και άκουσε τη φράση «Δυστυχώς, επτωχεύσαμεν».
Ο Χαρίλαος Τρικούπης γίνεται για πρώτη φορά πρωθυπουργός στις 27 Απριλίου 1875 και κυριαρχεί τα επόμενα 20 χρόνια στο πολιτικό σκηνικό, εκπροσωπώντας την ανερχόμενη αστική τάξη. Θα θέσει σε εφαρμογή ένα μεγάλο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα, με έμφαση στις υποδομές. Αποφάσισε την αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας και την δημιουργία σιδηροδρομικού δικτύου. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ το 1882 υπήρχαν σε λειτουργία μόνο 9 χιλιόμετρα σιδηροδρομικής γραμμής που συνέδεαν την Αθήνα (Θησείο )με το επίνειό της, τον Πειραιά, το 1893 λειτουργούσαν 914 χιλιόμετρα σιδηροδρομικών γραμμών και άλλα 490 ήταν υπό κατασκευή. Για την χρηματοδότηση των έργων πήρε δυο μεγάλα δάνεια και επέβαλε φορολογία στον καπνό και στο κρασί. Η διάνοιξη της Διώρυγας της Κορίνθου επετεύχθη χάρη στον Τρικούπη, ο οποίος και την εγκαινίασε το 1893, ενώ δικό του όραμα ήταν και η ζεύξη Ριου- Αντιρριου που εγινε πραγματικότητα έπειτα από 110 χρόνια, το 2004! Επίσης ο Τρικούπης ενίσχυσε το Βασιλικό Ναυτικό με παραγγελία τριών μεγάλων πλοίων, των θωρηκτών Ύδρα, Σπέτσαι και Ψαρά, για την χρηματοδότηση των οποίων αναγκάστηκε να πάρει και άλλο ένα δάνειο. Επέβαλε όμως και φόρο επί των οικοδομών, και ο Τυπος της εποχής του κολλάει δύο προσωνύμα «Φορομπήκτης» και «Πετρέλαιος».
Ο Τρικούπης θα συνάψει επτά δάνεια με επαχθείς όρους. Από το συνολικό ονομαστικό ποσό των 643.000.000 εκατ. χρυσών φράγκων θα εισπραχθούν μόνο 463 εκατ. Για τα νέα και τα παλαιά δάνεια θα καταβληθούν, τη δεκαετία 1880-1890, τοκοχρεολύσια ύψους 455.000.000 χρυσών φράγκων. Η πρωτόγονη ελληνική οικονομία δεν μπόρεσε να αντέξει, δεν έλειψαν και τα πολιτικά παιγνίδια με το Βασιλιά, την αντιπολίτευση και τους δανειστές και ο Τρικουπης μένει εκτός βουλής το 1895. Χάνει την έδρα του για τέσσερις ψήφους από τον άγνωστο Γουλιμή και αποχωρεί από την πολιτική γεμάτος πίκρα, με την κλασσική φράση «Ανθ' ημών Γουλιμής… Καληνύχτα σας!» Θα επανεκλεγεί στις 17 Μαρτιου 1896, μάλιστα την υποψηφιότητά του την υπέβαλαν πολιτικοί του φίλοι, εν αγνοία του. Δυστυχώς όμως θα τον βρει ο θάνατος λίγες ημέρες αργότερα, στις 30 Μαρτιου, στις Κάννες της Γαλλίας.
Θα ακολουθήσει η ήττα του 1897, στον πολεμο κατά της Τουρκίας, επι Δηλιγιάννη και η χώρα θα οδηγηθεί ένα χρόνο μετά στο ΔΝΤ της εποχης: Τον ΔΟΕ (Διεθνής Οικονομικός Ελεγχος) που θα εισπράττει για λογαριασμό των δανειστών τους φόρους κυριως σε είδη μονοπωλίου (αλάτι, σπίρτα, πετρέλαιο κλπ). Ο Διεθνής Οικονομικός Ελεγχος θα αρθεί ύστερα από 80 χρόνια, το 1978! Μάλιστα, το 1898 όταν αναλαμβάνει ο ΔΟΕ, η Ελλάδα θα λάβει νέο δάνειο 150 εκατομμυρίων φράγκων, εκ των οποίων δεν «έμεινε φράγκο». Το 62% καταβλήθηκε ως αποζημίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το 15% για κάλυψη των ελλειμμάτων, το 20% για το κυμαινόμενο χρέος και το 3% στα έξοδα έκδοσης.
Ο Νίκος Μπελογιάννης σημειώνει ότι μετά την τραγωδία του 1897 και τη Συνθήκη που υπεγράφη «....τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας μας περιορίστηκαν, γιατί η Συνθήκη τούτη μας χάρισε τον έλεγχο των ξένων στα οικονομικά μας, τον περίφημο ΔΟΕ. Βάλανε τους Τούρκους να ζητάνε 100.000.000 φράγκα αποζημίωση γιατί διαφορετικά δε θα έφευγαν από τη Θεσσαλία. Και επειδή η Ελλάδα δεν είχε οικονομικά να πληρώσει τα 100 εκατομμύρια φράγκα στην Τουρκία, οι μεγάλες δυνάμεις της πρόσφεραν δάνειο υπό τον όρο ότι η ελληνική κυβέρνηση θα δεχθεί τον ΔΟΕ, και τον δέχθηκε!».
Τέταρτη πτώχευση. Τελευταία;
Στα τέλη του 1929 και ενώ έχει προηγηθεί το κραχ της Wall st ένας έλληνας νεαρός καθηγητής Οικονομίας έγραφε, μάλλον για να χτυπήσει καμπανάκι: «Ολη η Αθήνα ρωτά, υφίσταται οικονομική κρίσις εις την Ελλάδα;». Το όνομα του καθηγητή; Ξενοφών Ζολώτας!
Εξάλλου, εκείνη την εποχή πιο γρήγορα έφθανε το πλοίο από την Αμερική, παρά η ενημέρωση για τις οικονομικές εξελίξεις. Τα πρώτα τηλεγραφήματα θα δημοσιευτούν στον ελληνικό Τύπο σχεδόν μία εβδομάδα μετά τη συνεδρίαση της 24ης Οκτωβρίου, που σηματοδότησε το κραχ της παγκόσμιας οικονομίας.
Η κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου διαβεβαιώνει ότι η ελληνική οικονομία δεν απειλείται από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση, δίνει φραστικές εγγυήσεις για τη «δημόσια πίστη και τις καταθέσεις» και υπάρχει η εντύπωση ότι προχωρά απρόσκοπτα το πρόγραμμα για τη σταθεροποίηση της δραχμής (το μεγάλο στοίχημα) και τα μεγάλα παραγωγικά έργα.
Η διεθνης κρίση αρχιζει όμως να γίνεται ορατή στην πραγματική οικονομία. Πρώτα στη γεωργία. Οι εξαγωγές καπνού και σταφίδας καταρρέουν, οι τιμές κατρακυλούν, η παραγωγή μένει αδιάθετη. Στη συνέχεια περιορίζεται το μεταναστευτικό συνάλλαγμα, αλλά και το ναυτιλιακό συνάλλαγμα. Σε αυτά τα προβλήματα προστίθεται και η κερδοσκοπία με τον χρυσό και το συνάλλαγμα. Σταδιακά κλείνουν και οι στρόφιγγες του εξωτερικού δανεισμού.
Το μεγάλο χτύπημα έρχεται τον Σεπτέμβριο του 1931. Πολλές χώρες εγκαταλείπουν τον «κανόνα του χρυσού» (εξασφάλιση της σταθερότητας της ισοτιμίας των νομισμάτων μέσω της σύνδεσης με τον χρυσό). Η δραχμή εισέρχεται στη δίνη της κρίσης, όταν εγκαταλείπει τον κανόνα και η αγγλική λίρα με την οποία ήταν συνδεδεμένη. Μέσα σε έξι μέρες η Τράπεζα της Ελλάδος έχασε συνάλλαγμα συνολικής αξίας 3,6 εκατ. δολαρίων, σε ένα όργιο κερδοσκοπίας και φυγάδευσης κεφαλαίων στο εξωτερικό.
Η ελληνική χρηματοπιστωτική κρίση θα κορυφωθεί την άνοιξη του 1932, τα αποθέματα σε χρυσό και συνάλλαγμα μειώνονται δραματικά και την Πρωτομαγια του 1932 η κυβέρνηση κηρύσσει «στάση πληρωμών». Η τέταρτη στην ιστορία και τελευταία, μέχρι στιγμής βεβαίως. Ακολούθησε η ήττα του Βενιζέλου, η αυτοεξορία του και ο θάνατός του στο Παρίσι, η πολιτικη αστάθεια και η δικτατορία της 4ης Αυγούστου το 1936, η δικτατορία του Μεταξά.
Από το 1924 μέχρι το 1930 εισέρρευσαν στην Ελλάδα 1,16 δισ. χρυσά φράγκα, εκ των οποίων το 78% ήταν δάνεια. Τα δάνεια χρησιμοποιήθηκαν για την αποκατάσταση των προσφύγων, την εξυπηρέτηση του εξωτερικού δανεισμού, τη σταθεροποίηση της δραχμής και την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας. Συνολικά, από το 1824 έως το 1932 η Ελλάδα δανείστηκε από το εξωτερικό 2,2 δισ. χρυσά φράγκα. Μέχρι το 1932 είχαμε καταβάλει 180 εκατομμύρια περισσότερα από όσα είχαμε δανειστεί και πάλι χρωστούσαμε 2 δις. χρυσά φράγκα! Και η ιστορία συνεχίζεται….
ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου