Τι σχέση έχουν ο ζαβολιάρης Σκρουτζ Μακ Ντακ, ο Μαρτίνος Λούθηρος και ο Ιωάννης Καλβίνος;

H φιλαργυρία είναι εύκολα ορατή σε κάθε προσωπική συναλλαγή με κλασσικό Ευρωπαίο, κυρίως Αγγλοσάξονα. Είναι τόσο ισχυρή, που εκφράζεται ακόμα και σε απλές συνήθειες, π.χ. δεν υπάρχει η έννοια του «κερνάω», παρά μόνο αν έχω γενέθλια ή κάποια άλλη σημαντική επέτειο, υπάρχει κουλτούρα αυτενέργειας προκειμένου να γλυτώσω έξοδα (DIY) κλπ. Μια δεύτερη «εύκολη» παρατήρηση είναι η σχέση «καθήκοντος» που τηρούν οι δυτικοί, ως προς το να δουλεύουν πολύ, συστηματικά και με μέγιστη ωφέλεια. Έτσι η δουλειά γίνεται το σημαντικότερο συστατικό της ζωής τους και καμιά φορά σημαντικότερο κι απ' αυτή. Τα άτομα που αποκλίνουν από την παραπάνω συμπεριφορά, δεν είναι τυπικό δείγμα και συνήθως έχουν έρθει σε επαφή με λαούς διαφορετικών αντιλήψεων, Μεσόγειους, Ανατολικούς κλπ ή έχουν δεχτεί επίδραση άλλων πολιτιστικών ρευμάτων (κοινωνικής αμφισβήτησης, χιπισμού κλπ).


Η παρατήρηση αυτή δεν θα ήταν θεωρούμε αξιοπρόσεκτη, αν δεν επρόκειτο για το βασικό «ψυχικό μοντέλο» του σύγχρονου Ευρωπαίου, το ψυχομόρφωμα της ΕΕ. Ο άνθρωπος που προκύπτει, καταβάλει προσπάθεια στο έπακρο, αξίζει να αμείβεται υψηλά, ικανοποιείται από τη δουλειά του και καταξιώνεται στο περιβάλλον του. Αλλά εδώ είναι και η ουσία της παρατήρησης: δεν συγχωρεί τον «οκνηρό», κατά την ερμηνεία του, δεν έχει λόγο να βγαίνει από τον ατομικό χώρο του αμφισβητώντας τον κόσμο του (αφού σ' αυτόν πραγματώνεται), κτίζει δηλαδή επικίνδυνα το κάστρο του αλάνθαστου και κυρίαρχου. Και, βεβαίως σε κατάλληλες συνθήκες, διεκδικεί την υπεροχή, χωρίς να λογοδοτεί και χωρίς να χρειάζεται να λάβει υπ' όψη, κανόνες του "αδύνατου" αντιπάλου του.


Λογική συνέπεια της παραπάνω στάσης, είναι η υιοθέτηση ανταγωνιστικών προτύπων, (επαρκώς εμφανών στην ανθρώπινη ιστορία), αφού ο ανταγωνισμός προβάλλει ως η καταβολή της μέγιστης προσπάθειας και της απολαβής. Το ίδιο σύστημα υποστηρίζει και τη «δίκαιη» (πιστοποιημένη από ποιον ατομική κατάταξη - διάκριση. Πουθενά στα μοντέλα αυτά δεν υπάρχει η έννοια της ομάδας, του συλλογικού αποτελέσματος - αξιολόγησης.


Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αυτά τα μοντέλα κυριαρχούν στον δυτκό μας κόσμο. Πηγάζουν απ' ευθείας από θρησκευτικές αντιλήψεις και είναι μια σύνθεση Προτεσταντικών απόψεων, του Γερμανού Λούθηρου του Γάλλου Καλβίνου, κυρίως του δεύτερου και λιγότερο του Ελβετού Ζβίγγλιου.



Με εξαιρετικό και ανάγλυφο τρόπο, ο καθηγητής ΤΕΙ Αθήνας, Dr Στ. Γ. Φραγκόπουλος, περιγράφει το δομικό υλικό του ψυχισμού των Ευρωπαίων.


«Οι αντιλήψεις του Καλβίνου για την εργασία, επηρέασαν δραστικά την ευρωπαϊκή κοινωνία. Η φιλοσοφία του για τη ζωή και τον κόσμο προέβλεπε ότι:

" ο άνθρωπος πρέπει να εργάζεται σκληρά και να ζει με ολιγάρκεια,

" η εργασία είναι θρησκευτική υποχρέωση για κάθε πιστό,

" τα εισοδήματα δεν επιτρέπεται να καταναλώνονται αλλά πρέπει να επενδύονται,

" ο θεός θα ανταμείψει αυτούς, οι οποίοι αξιοποιούν τις ικανότητές τους για να εργάζονται αποδοτικά.


Αυτές οι ιδέες του Καλβίνου έγιναν ευνοϊκά δεκτές από τους επιχειρηματίες της εποχής, γιατί έβλεπαν με ευχαρίστηση ότι οι εργαζόμενοι στις επιχειρήσεις αποκτούσαν και πνευματικό κίνητρο εντατικοποίησης της εργασίας τους, πέρα από το μισθό. Μία παραλλαγή του καλβινισμού, ο πουριτανισμός, συνέβαλε στην εκκοσμίκευση των θεολογικών απόψεων του Καλβίνου: Η υλική ευημερία των ανθρώπων είναι απόδειξη ότι ανήκουν στα εκλεκτά τέκνα του θεού. Η κατάκτηση του παραδείσου περνούσε λοιπόν, μέσα από σκληρή εργασία και οικονομική επιτυχία ...; Αυτές οι ιδέες επηρέασαν αποφασιστικά την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη στην Ευρώπη και αργότερα στην Αμερική και αποτελούν το θεμέλιο της ιδεολογίας του καπιταλισμού».


Το παραπάνω μοντέλο θυμίζει τη ζωή πολλών σύγχρονων επιχειρηματιών, κυρίως Ευρωπαίων, ενώ η ελληνική αστική τάξη επηρεάστηκε και από «ελευθεριάζουσες» - μποέμ απόψεις καταναλωτισμού και επίδειξης, αλλά και του μετακατοχικού - «χορτάτου» μοντέλου που το ρίχνει έξω, συνδρόμου υπό ανάπτυξη κοινωνιών.


Η εντατικοποίηση εργασίας, από θρησκευτική πράξη άλλοτε, επιχειρείται σήμερα, μέσω του σύγχρονου management, να φανεί σα κοινωνική υποχρέωση του εργαζόμενου, συμμετοχής στο κοινωνικό γίγνεσθαι, μέσω της εταιρείας (commitment), αυτοδικαίωσης (self esteem) και προβολής δι' αυτής (company spirit).


Δυστυχώς αυτές οι συντηρητικές και πουριτανικές (όπως είδαμε) αντιλήψεις «περνούν» με ευκολία στο δυτικό κόσμο, ως νέες και μοντέρνες τάσεις, εκσυγχρονιστικές και ως κοινωνικά πρότυπα, με μεγάλη και αυξάνουσα απήχηση. Τα παρεπόμενα πολλά. Ντύσιμο συγκεκριμένο, (κουστούμι, ταγέρ κλπ), φτιάχνουν το εξωτερικό στυλ του πετυχημένου μοντέλου. Επανερχόμαστε στο συντηρητισμό (κι ό,τι αυτός σημαίνει), μετά την πολιτική προοδευτική άνοιξη της Ευρώπης 1980 -90 και τα κινήματα του '60-'70, που έδωσαν πλήγματα στις συντηρητικές αντιλήψεις, αμφισβητώντας τες μαζί με την ενδυματολογική απόρριψη και αντιπρόταση άλλων στυλ.


Εξαιρετικού ενδιαφέροντος είναι το ερώτημα της μεταβολής του Ευρωπαϊκού ψυχισμού, στην ΕΕ των 25 μετά από κάποια χρόνια ...... Ο θείος Σκρουτζ έβαζε τον κόσμο να δουλεύει γι' αυτόν, ενώ ο ίδιος λάτρευε φετιχιστικά το θησαυροφυλάκιο του, διδάσκοντας φιλαργυρία και εκμετάλλευση, κάνοντας το πνεύμα του Καλβίνου του 16ου αιώνα να αγαλλιάζεται.


Νίκος Τακόλας

απο το ecology-salonica.org

(στη φωτογραφία χαρακτηριστικό ζεύγος μάρκετερς της εταιρείας Σκοπιάς.Ανάλογη εμφάνιση έχουν και οι πωλητές ασφαλιστικών υπηρεσιών , οι μορμόνοι καθώς και τα στελέχη εντοπίων θρησκευτικών οργανώσεων με όποιους συνειρμούς μπορεί να δημιουργήσει το τελευταίο για την θεολογία των χώρων αυτών. )