Το Ισλάμ και η Δύση

Γράφει ο Θάνος Βερέμης

Η σχέση των χριστιανών με το Ισλάμ δεν ήταν πάντοτε αρνητική στην Ιστορία. Στα πρώτα χρόνια της παρουσίας της νέας θρησκείας διανοητές, όπως ο Αγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός (680-754 μ.Χ.) θεωρούσε ότι οι μουσουλμάνοι δεν ήταν παρά μια ακόμα εκδήλωση του μονοφυσιτισμού. Το 649 ένας Νεστοριανός επίσκοπος έγραφε: «Αυτοί οι Αραβες δεν πολεμούν τη χριστιανική θρησκεία, αλλά την υπερασπίζονται, σέβονται τους ιερείς μας και κάνουν δώρα στις εκκλησίες μας» (Margaret Smith, Studies in Early Mysticism in the Near & Middle East, Oneworld 1995, p. 120). To 949 η αυλή των Ουμαγιάδων στην Κόρδοβα ζήτησε από την Κωνσταντινούπολη να στείλει στην Ισπανία έναν Ελληνα λόγιο για να διαβάσει στους Αραβες την ιατρική του Διοσκουρίδη. Την αποστολή εξετέλεσε ο μοναχός Νικόλαος το 951 μ.Χ. με τη βοήθεια ενός μουσουλμάνου λογίου από τη Σικελία, ο οποίος γνώριζε Ελληνικά. Πολλά χρόνια αργότερα ο Γουλιέλμος από την Τρίπολη έγραφε από την Ακρα (1272 μ.Χ.) «Μολονότι οι πεποιθήσεις τους περιλαμβάνουν πολλά ψέματα, ωστόσο (οι μουσουλμάνοι) βρίσκονται κοντά στον Χριστιανισμό και όχι μακριά από τη σωτηρία» (ο.π.). Ακόμα και..........
κατά την περίοδο των Σταυροφοριών οι καλές σχέσεις ανάμεσα στους αντιπάλους δεν έλειψαν. Ο περίφημος Κούρδος κατακτητής της Ιερουσαλήμ, Σαλαχεδίν ή Σαλαδίνος, έγινε διάσημος στον δυτικό κόσμο για τη γενναιοψυχία και την ανοχή του προς τους αλλόθρησκους.

Αν και στο πιστεύω των χριστιανών δεν περιλαμβάνεται κείμενο που να τους προτρέπει σε πόλεμο κατά των απίστων, οι πράξεις μισαλλοδοξίας αφθονούν στον χριστιανικό κόσμο. Η έξωση των μουσουλμάνων και των Εβραίων μετά την επανακατάκτηση της Ιβηρικής Χερσονήσου και οι κατοπινοί διωγμοί της Ιεράς Εξέτασης εις βάρος των προσήλυτων, καθιστούν το Ισλάμ στην Ισπανία θύμα των χριστιανών.

Ο Βρετανός ισλαμολόγος, Bernard Lewis, υπήρξε ένας από τους πολέμιους του αντικειμένου των ενδιαφερόντων του. Το διάσημο πλέον άρθρο του με τίτλο, «Οι ρίζες του ισλαμικού μένους» διαβάστηκε περισσότερο από κάθε άλλη ανάλυση του είδους στην Washington. Οι νεοσυντηρητικοί Pearl, Krystol και Wolfowitz, θεώρησαν αμέσως τον Lewis δάσκαλό τους επειδή αποκάλυψε τις σκοτεινές προθέσεις των Αράβων. «Ο αγώνας ανάμεσα στα δύο αντίπαλα συστήματα έχει διαρκέσει δεκατέσσερις αιώνες ...;» κατά τον Lewis. Aυτή η συνοπτική αποτίμηση των σχέσεων Ισλάμ και δυτικού κόσμου ώθησε έναν χριστιανό Αραβα, τον Edward Said, να αντεπιτεθεί με το γνωστό βιβλίο του, «Orientalism», όπου επιχειρεί να ερμηνεύσει τη δαιμονοποίηση του Ισλάμ από Δυτικούς αναλυτές. Ο εξωτισμός, τον οποίο καλλιεργεί, κατά τον Said, ο Lewis και οι neocons, υπηρετούν προσωπικές ημερήσιες διατάξεις μάλλον παρά επιστημονικούς στόχους. Ο Said ωστόσο δεν κατάφερε να εμποδίσει τη διάδοση της απαισιόδοξης δοξασίας του Lewis και σε άλλους καθηγητές που δεν είχαν αναγκαστικά σχέση με τη Μέση Ανατολή ή το Ισλάμ. O Samuel Huntington είναι ίσως το γνωστότερο προϊόν της σχολής Lewis, χωρίς όμως να διαθέτει την ευρυμάθεια εκείνου. Σταδιακά η ανάλυση του ισλαμικού φαινομένου πέρασε από τους ειδικούς στους δημοσιογράφους.

Υπάρχει ωστόσο μια αλήθεια στις παρατηρήσεις του Lewis, η οποία αφορά κυρίως στον σύγχρονο ισλαμικό κόσμο. Πρόκειται για το ασυμβίβαστο ανάμεσα στη νικηφόρα προέλαση μιας ιδεολογίας στο στρατιωτικό και πολιτισμικό πεδίο, όπως τη βίωσαν οι Μωαμεθανοί από τον όγδοο ώς τον δέκατο έβδομο αιώνα και την πτώση των μουσουλμανικών κρατών έκτοτε. Πώς να εξηγήσει ο Ιμάμης ή ο αρχηγός κάθε κράτους την απόσταση που χωρίζει τον τριτοκοσμικό μωαμεθανικό κόσμο από την προοδευμένη και ισχυρή Δύση σήμερα; Οπως σημειώνει ο Hans Kung (Islam: Past, Present & Future, Oxford 2007), το Ισλάμ είναι πάνω απ' όλα μια θρησκεία της νίκης στο πεδίο του πολέμου και του πολιτισμού. Ο ίδιος επισημαίνει ότι ενώ η Βίβλος έχει γίνει αντικείμενο κριτικής ως προς την ιστορική της εγκυρότητα τόσο από προτεστάντες όσο και από καθολικούς θεολόγους, το Κοράνι δεν συγκέντρωσε ακόμα τα πυρά της μουσουλμανικής κριτικής. Ισως επειδή, με κάποιες εξαιρέσεις, οι ισλαμικές χώρες βρίσκονται σε διαφορετικό στάδιο ανάπτυξης της κοινωνίας από τη Δύση. Η έννοια εξάλλου του διαχωρισμού θρησκείας και κράτους, του θρησκευτικού από τον χώρο των εγκοσμίων, δεν ενυπάρχει στο Ισλάμ όπως καθιερώθηκε στον χριστιανισμό με τη ρήση του επικεφαλής της θρησκείας αυτής. «Απόδοτε τα του Καίσαρος, τω Καίσαρι και τα του Θεού, τω Θεώ». «Ισλάμ» αντίθετα σημαίνει πλήρης υπακοή στους ιερούς κανόνες. Αντίθετα από τον χριστιανισμό το Ισλάμ προσδιορίζεται από πληθώρα νόμων και κανόνων ώστε να μην υποπέσουν οι πιστοί στο σφάλμα του υφέρποντος πολυθεϊσμού (τριαδική θεότητα, άγιοι, Παναγία κ.λπ.)

Η κατανόηση του ισλαμικού φαινομένου, όπως άλλωστε και του χριστιανικού, θα περάσει ακόμα από πολλά κύματα ώσπου να φτάσει στο μεγάλο κοινό. Ως τότε την άποψη του μέσου Δυτικού ανθρώπου θα διαμορφώνουν οι πολιτικοί, οι δημοσιογράφοι, προπαγανδιστές τύπου E. Lutwak και τα κράτη που το μέλλον τους διακυβεύεται.

Θάνος Βερέμης