Magna Grecia - Μεγάλη Ελλάδα και η διάλεκτος grecanica

«Πριν 100 χρόνια λέγανε πως πεθαίνει η γλώσσα. Ακόμη όμως τη μιλάμε». Ο καθηγητής Σαλβατόρε Σικούρο διατυπώνει τη φράση σε άπταιστα ελληνικά. Μπορεί να είναι Ιταλός αλλά κατάγεται από τα ελληνόφωνα χωριά της Νοτίου Ιταλίας. Τα νέα ελληνικά τα έμαθε από κασέτες στα 50 του χρόνια. Ως τότε ήξερε μόνο τα γκρεκάνικα, τη γλώσσα που μιλούσαν οι γονείς του και οι παππούδες του. Τώρα στη Νότιο Ιταλία είναι πιο εύκολο να μάθει κανείς νέα ελληνικά παρά την τοπική διάλεκτο. Οι δάσκαλοι από την Ελλάδα κάνουν μαθήματα όχι μόνο στα σχολεία αλλά και σε τμήματα ενηλίκων, για τα οποία μάλιστα δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και πολλοί Ιταλοί από τα κοντινά χωριά. «Οι νέοι πλέον δεν μιλάνε τη διάλεκτο, όπως παλιά», επισημαίνει ο κ. Σικούρο, «και δεν μπορούν να τη μάθουν στα παιδιά τους. Αλλά όπως σας είπα και πριν από 100 χρόνια έλεγαν πως η γλώσσα και οι παραδόσεις μας θα χαθούν...».

Σύμφωνα με την πλέον αποδεκτή θεωρία, οι ελληνόφωνοι της Νοτίου Ιταλίας, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή τον 8ο π.Χ. αιώνα, στον δεύτερο αποικισμό. Τώρα έχουν μείνει στην Απουλία εννέα χωριά και στην Καλαβρία πέντε, που κατοικούνται από 'Ελληνες της Μεγάλης Ελλάδας οι οποίοι μιλούν το δικό τους ελληνικό ιδίωμα, τα γκρεκάνικα. Στις συγκεκριμένες περιοχές λειτουργούν τμήματα διδασκαλίας νέων ελληνικών για μαθητές και ενηλίκους, καθώς από το 1994 το υπουργείο Παιδείας έχει αποσπάσει έξι δασκάλους για να διδάξουν στους κατοίκους τα νέα ελληνικά. Στη Σικελία υπάρχουν ακόμη έξι χωριά που κατοικούνται από Ελληνοαρβανίτες, οι οποίοι έφθασαν εκεί μετά την πτώση της Κων/πολης. 'Ομως, ιστορικές αναφορές για εμπορικές σχέσεις μεταξύ των Κρητών και των Σικελών υπάρχουν από τη μινωική εποχή. Στα ιστορικά χρόνια άκμασαν οι ελληνικές πόλεις της Σικελίας.

[Από την εφημερίδα "Το Βήμα"]

Οι Ξεχασμένοι 'Ελληνες
Η Καλαβρία υπήρξε για μια περίπου χιλιετία σημαντικό κέντρο του ελληνισμού. Οι απόγονοι αυτών των πρώτων μεταναστών καταφέρνουν να κρατήσουν ζωντανά τα στοιχεία που συνιστούν την ιδιαίτερη πολιτισμική ταυτότητα των Ελλήνων. Με τις ελληνικές επιγραφές στους δρόμους, με την γκρεκάνικη διάλεκτο, με τα τραγούδια τα οποία περνάνε από γενιά σε γενιά. Ωστόσο, η γλώσσα των αριθμών είναι σκληρή και γεννά ανησυχίες για το μέλλον των ελληνοφώνων της Κάτω Ιταλίας.

Ο πληθυσμός στα ελληνόφωνα χωριά μειώνεται συνεχώς, αφού οι νέοι στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τη φτώχεια μετακινούνται προς τον πλούσιο Βορρά. Οι προσπάθειες οι οποίες γίνονται επικεντρώνονται στην αναγκαιότητα της διατήρησης του ελληνικού ιδιώματος της Καλαβρίας. Τα ελληνικά της Καλαβρίας, που είναι μετεξέλιξη της αρχαίας δωρικής, διατηρήθηκαν για αιώνες και δεν πρέπει να χαθούν. Επειδή, όμως, δεν είναι γραπτή γλώσσα, κινδυνεύουν. Το επίσημο ελληνικό κράτος ύστερα από μια μακρά περίοδο αδιαφορίας για τα προβλήματα των ελληνοφώνων της Καλαβρίας μάς ξάφνιασε θετικά με τη δημιουργία του Ινστιτούτου Ελληνόφωνων Σπουδών, σε μια ύστατη προσπάθεια να διασωθεί η ελληνική γλώσσα. 'Ισως οι υπεύθυνοι τελικά αντελήφθησαν ότι η ιστορική παρουσία του ελληνισμού αντιμετωπίζει τον κίνδυνο της αφομοίωσής της μέσα σε μια όλο και πιο διευρυμένη πολιτισμική χοάνη.

[Από το περιοδικό "God & Religion"]

12.000 άνθρωποι μιλούν ελληνικά
Το "Ευρωπαϊκό Γραφείο για τις Λιγότερο Χρησιμοποιούμενες Γλώσσες" κυκλοφόρησε τα αποτελέσματα έρευνάς του για τα ελληνικά που μιλιούνται στην Απουλία και την Καλαβρία της Νότιας Ιταλίας. Από την έρευνα προκύπτει ότι περί τις 10 με 12 χιλιάδες άτομα μιλούν Ελληνικά στα ελληνόφωνα χωριά των δύο αυτών περιοχών. Πρόκειται για τις διαλέκτους "γκρίκο" ή "γκρεκάνικο", ένα κράμα ελληνικών και ιταλικών. Μολονότι η χρήση της ελληνικής αυτής διαλέκτου δεν έχει αναγνωριστεί νόμιμα από το επίσημο κράτος, και μόνο ευκαιριακά η οδική σηματοδότηση είναι δίγλωσση, στην Καλαβρία το τοπικό σύνταγμα ρυθμίζει νόμιμα τη χρήση της γλώσσας από την ελληνόφωνη μειονότητα.
Στην Απουλία, τα Ελληνικά δεν χρησιμοποιούνται στα νηπιαγωγεία, παρά το γεγονός ότι οι τοπικοί κανονισμοί επιτρέπουν στους γονείς να ζητούν και σ' αυτά τη χρήση της ελληνικής γλώσσας. Στα δημοτικά σχολεία, η κατάσταση διαφέρει από κοινότητα σε κοινότητα. Σε δύο πόλεις τα Ελληνικά διδάσκονται από το 1978, επισήμως σε πειραματική βάση για 15 ώρες τη βδομάδα, από την πρώτη τάξη και για όλο τον κύκλο του δημοτικού σχολείου. Στην Καλαβρία, τα Ελληνικά χρησιμοποιούνται σποραδικά στα νηπιαγωγεία, συνήθως με πρωτοβουλία των γονιών των παιδιών. Στη δημοτική εκπαίδευση, διδάσκονται τρεις ώρες τη βδομάδα. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ευκαιριακά διδάσκονται σαν ξεχωριστή ύλη. Οργανώνονται επίσης μαθήματα ελληνικής γλώσσας για τους κατοίκους των ελληνόφωνων χωριών που θέλουν να μάθουν τα ελληνικά.
Μερικοί τοπικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί μεταδίδουν κάπου-κάπου εκπομπές στη διάλεκτο "γκρίκο" ή "γκρεκάνικο", αλλά όχι και οι τοπικοί τηλεοπτικοί σταθμοί. Στην Καλαβρία εκδίδονται δύο εφημερίδες στα Ελληνικά με τη χρηματική βοήθεια της τοπικής αυτοδιοίκησης. Στην Απουλία διάφορες ιταλικές εφημερίδες δημοσιεύουν ευκαιριακά και άρθρα στην ελληνική γλώσσα. Διαδομένη είναι η ελληνική μουσική, ενώ διάφορα ερασιτεχνικά θεατρικά συγκροτήματα δίνουν παραστάσεις στα ελληνικά.