Το πάθημα της Άγκυρας...το μάθημα(;) των Σκοπίων.

Βίοι παράλληλοι στο δρόμο για την Ευρώπη...

Του κ.Δημ.Μαρδά
Αν. καθηγητή Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ.

H Τουρκία υπέβαλε αίτηση ένταξης στην ΕΟΚ στις 31 Ιουλίου 1959. Λίγες εβδομάδες νωρίτερα, στις 8 Ιουνίου 1959, είχε προηγηθεί η ελληνική αίτηση. Η Ελλάδα είναι κράτος–μέλος της ΕΟΚ από το 1981, ενώ η Τουρκία πασχίζει να κρατήσει ζωντανή την ενταξιακή της διαδικασία το 2009, λόγω σωρείας λαθών.
Χρειάστηκαν δέκα γύροι διαπραγματεύσεων μεταξύ Αγκυρας και Βρυξελλών προκειμένου να φτάσουν τα δύο μέρη στην υπογραφή της Συμφωνίας Σύνδεσης στις 12 Σεπτεμβρίου 1963 και ακολούθως του «Πρόσθετου Πρωτοκόλλου» του 1970. Εκτός από την Τελωνειακή Ενωση προβλεπόταν και η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων και εργαζομένων στον ορίζοντα της δεκαετίας του 1990.
Το χρονοδιάγραμμα της σύνδεσης, όπως και κύριοι όροι της Συμφωνίας δεν τηρήθηκαν. Οι ...πολιτικές παλινωδίες στην Τουρκία με τα στρατιωτικά πραξικοπήματα ανά δεκαετία, όπως και η εισβολή της στην Κύπρο το 1974 δεν επέτρεψαν τη χάραξη μιας πορείας όμοιας με αυτήν της Ελλάδας.
Κατά την πρώτη δεκαετία της έναρξης ισχύος της Συμφωνίας Σύνδεσης, η Γερμανία θέλησε να αναβάλει για το απώτερο μέλλον το δικαίωμα της ελεύθερης διακίνησης Τούρκων εργατών, ενώ η Γαλλία και η Ιταλία απαίτησαν την ανάκληση διευκολύνσεων. Λίγο πριν από την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, η Επιτροπή, διαβλέποντας τις προθέσεις της Ελλάδας λόγω της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, κάλεσε την κυβέρνηση συνασπισμού του Ετσεβίτ να αρχίσει τις διαπραγματεύσεις για ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ. Αυτός όμως αρνήθηκε. Ετσι χάθηκε μια άλλη ευκαιρία για την Αγκυρα.
Η κυβέρνηση του Τουργκούτ Οζάλ επιδίωξε να αναθερμάνει τις ευρωτουρκικές σχέσεις το 1987. Η έκθεση όμως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 18ης Δεκεμβρίου 1989 ήταν αρνητική στο ενδεχόμενο της νέας διεύρυνσης εκείνη την εποχή. Ο πειραματισμός της Αγκυρας στα Ιμια το 1996 οδήγησαν την Τουρκία εκτός Ε.Ε. το 1997. Πράγματι, στις 16 Ιουλίου 1997, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε το «Πρόγραμμα Δράσης 2000», ένα έγγραφο όπου, στο τμήμα που αφορούσε την επόμενη διεύρυνση, εξαιρούσε την Τουρκία. Αισίως, μετά 30 περίπου χρόνια, οι συζητήσεις, μόνο όμως για την Τελωνειακή Ενωση ξεκίνησαν το 1994 και ολοκληρώθηκαν στις 6 Μαρτίου 1995. Στη Σύνοδο Κορυφής του Ελσίνκι ή το 1999, η Αγκυρα εξασφάλισε απλώς την επιλεξιμότητά της ως υποψήφιο κράτος–μέλος. Στο Συμβούλιο Κορυφής της Κοπεγχάγης στις 12 και 13 Δεκεμβρίου 2003, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δεσμεύτηκε για πρώτη φορά με σαφή ημερομηνία με την εξής δήλωση: «Εφόσον το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου 2004, βάσει έκθεσης της Επιτροπής, αποφασίσει ότι η Τουρκία πληροί τα πολιτικά κριτήρια της Κοπεγχάγης, η Ε.Ε. θα αρχίσει χωρίς καθυστέρηση ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Τουρκία». Με την ένταξη της Κύπρου το 2004, η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας πάλι κόλλησε, λόγω της άρνησής της να αναγνωρίσει στην ουσία ένα κράτος–μέλος. Το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα σχετικά με την Τουρκία σήμερα είναι ότι συνδυάζει σειρά στοιχείων τα οποία ανησυχούν την Ε.Ε. και δημιουργούν ένα εκρηκτικό και απρόβλεπτο μείγμα. Το μέγεθος τής χώρας και του πληθυσμού της, ο φόβος απέναντι στον Ισλαμικό της χαρακτήρα, καθώς και ο αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της Τουρκίας, μοιάζουν να είναι οι βασικές αιτίες, της μη ένταξής της.
Τα Σκόπια κινήθηκαν πολύ γρήγορα και αποτελεσματικά. Ηταν η πρώτη χώρα των Δυτικών Βαλκανίων που υπέγραψε τη «Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης» στις 9-4-2001. Οι διαδικασίες έναρξης του σχετικού διαλόγου είχαν αρχίσει στις 5-4-2000. Η Συμφωνία αυτή τέθηκε σε εφαρμογή, με τη συγκατάθεση της Ελλάδας, στις 1-4-2004. Σε όλο το κείμενο της Συμφωνίας χρησιμοποιήθηκε ο όρος FYROM. Η δεύτερη «Συμφωνία» που αφορούσε την Κροατία, τέθηκε σε εφαρμογή στις 1-2-2005.
Η εμμονή των Σκοπίων να μην αποδέχονται τα όσα έχουν συμφωνηθεί στην Ενδιάμεση Συμφωνία αναφορικά με την εξεύρεση μιας κοινά αποδεκτής λύσης στο όνομα, εκτιμάται ότι θα οδηγήσει στην «τουρκοποίηση» της διαδικασίας ένταξης της χώρας αυτής στην Ε.Ε. Εχουν την ψευδαίσθηση ότι μπορούν προχωρήσουν, κατοχυρώνοντας παράλληλα το όνομα «Μακεδονία». Το ίδιο πίστευαν και οι Τούρκοι το 1980, με υπό κατοχή της μισής Κύπρου.
Αν τα Σκόπια ακολουθήσουν τη «στρατηγική της μη ένταξης» της Αγκυρας, θα καταγράψουν απώλειες όπως και η Τουρκία. Οπως και στην περίπτωση της Τουρκίας (βλέπε Κύπρο), έτσι και εδώ (βλέπε το όνομα) η ένταξη των Σκοπίων θα τελματώσει. Ως αιτία θα φανεί η Ελλάδα. Αν τα Σκόπια καθυστερήσουν –πειραματιζόμενα όπως η Αγκυρα χάνοντας τις χρυσές ευκαιρίες των δεκαετιών 1970 και 1980– χώρες όπως η Αλβανία, Σερβία, Βοσνία θα βρεθούν μπροστά τους, ενώ είναι σήμερα αρκετά πίσω τους. Ουδείς γνωρίζει βέβαια πώς θα συμπεριφερθούν, π.χ. η Αλβανία, και τι θα απαιτήσουν από τα Σκόπια όταν ως μέλη της Ε.Ε., αντιμετωπίσουν την ώρα της ένταξης της γείτονος χώρας. Επιπλέον κάθε καθυστέρηση ανοίγει όλο και πιο πολύ το «κουτί της Πανδώρας».
Παρόμοια προβλήματα είναι δυνατόν να αναφύονται –και θα αναφύοντα– σε όλο το χρόνο της μη ένταξης των Σκοπίων, λόγω του ονόματος, με αποτέλεσμα να φαίνεται ότι τα Σκόπια θα ζήσουν, όπως και η Αγκυρα, μιαν ατέρμονη διαδικασία ένταξης. Η ιστορία δεν προσφέρει πολλές ευκαιρίες. Η Τουρκία δεν άδραξε τις ευκαιρίες που της προσφέρθηκαν, υπερεκτιμώντας τις δυνάμεις της. Το ίδιο φαίνεται να ακολουθούν και τα Σκόπια.